Ῥένος Ἀποστολίδης
....τὰ βιβλία εἶν' ἄνθη ἢ κάκτοι θανατηφόροι, ὄχι σκευωρήματα. Πολλὲς φορὲς θὰ βρέθηκε ἴσως ὁ ἀναγνώστης πολὺ ἀπορημένος μὲ τὸ δικό μου, πῶς πορεύεται στὴν ἀνάπτυξή του... Ἄλλο ἂν κακῶς τὸ πῆρε καὶ γιὰ βιβλίο, ἐνῶ γιὰ πράξη πρόκειται...
["Κατηγορῶ", σελ.185]
< Σελίδα 3 - Σελίδα 5 >
Οἱ συγγραφεῖς τῆς γενιᾶς τοῦ '30 καί "Τὰ Νέα Ἑλληνικά". Ἀπὸ τὰ τὰ μεταπολεμικὰ λογοτεχνικὰ περιοδικά, μόνο "Τὰ Νέα Ἑλληνικά" (1952·1957·1966-7) ἄσκησαν οὐσιαστικὴ κριτικὴ στὴν ὑπερεκτιμημένη γενιὰ τοῦ '30. Σ' αὐτή τὴ χρονικὴ περίοδο, ὁ Ῥένος ἐκδίδει τὰ βιβλία: "Ἱστορίες ἀπὸ τὶς νότιες ἀκτές", "Ὁ γρασσαδόρος καὶ τὰ χειρόγραφα τοῦ Max Tod", "Βορὰ στὸ θηρίο", καθὼς καὶ τὰ κριτικά: "Κριτικὴ τοῦ Μεταπολέμου" καί "Κατηγορῶ".
Τὸ 1952 ξεκινάει, μαζί μὲ τὸν πατέρα του, τὸ λογοτεχνικό-κριτικὸ περιοδικό "Τὰ Νέα Ἑλληνικά" κι ἀπ' τὶς στῆλες του καταφέρεται ἐναντίον τῶν κατεστημένων κύκλων τῆς γενιᾶς τοῦ '30, καταγγέλλοντας συνάμα σωρεία λογοκλοπιῶν τους... Παρὰ τὴν πρωτοφανῆ κυκλοφορία τοῦ ἐντύπου (6000 φύλλα!), μετὰ τὴν προσφυγὴ τοῦ Καραγάτση στὰ δικαστήρια γιὰ νὰ φιμώσῃ τὴν κριτικὴ τοῦ Ῥ., καὶ παρὰ τὴν πανηγυρικὴ ἀθώωση τῶν Ἡρακλῆ καὶ Ῥένου, ὁ πατέρας του ἐπέμεινε νὰ κλείσουν τὸ περιοδικό, ἀφοῦ "σ' αὐτόν τὸν Τόπο τοὺς πρέπει ἡ Νέα Ἑστία!.." Τὰ Νέα Ἑλληνικὰ ἐπανεκδίδονται γιὰ δύο μόνο τεύχη τὸ 1957, καὶ συστηματικώτερα πιὰ τὸ 1966-7, ὅπου κλείνουν ὁριστικὰ λόγῳ τῆς 21ης Ἀπριλίου στὸ 160 τεῦχος ἐνῶ τὸ 1969 κυκλοφόρησε τὸ ἔκτακτο τεῦχος 17, μὲ τὴ διακήρυξη τοῦ Ῥ. γιὰ τὴ δημοσίευση τῶν διηγημάτων τῆς Ἀνθολογίας στὸν Τύπο. Ἔτσι ἔκλεισε ἡ ἱστορία τοῦ ἐντύπου ποὺ ἔδωσε τὸν τίτλο του στὸν ἐκδοτικὸ οἶκο τῶν Ἀποστολίδηδων...
Μετὰ Τὰ Νέα Ἑλληνικὰ τοῦ '52 ὁ Ῥένος διδάσκει γιὰ κάποια χρόνια στὴ Μέση Ἐκπαίδευση ὡς φιλόλογος καὶ δημοσιογραφεῖ, ὥσπου ξαφνικά, ἐκτὸς ἀπ' τὰ δυό τεύχη τῆς δεύτερης βραχείας περιόδου τοῦ κριτικοῦ ἐντύπου του, ξεκινάει ἕνα "μεγάλο αὐτοβιογραφικό" μυθιστόρημα, ποὺ διασπᾶται ἐντέλει σὲ μικρότερα αὐτοτελῆ πεζά, τῶν συλλογῶν: "Ἱστορίες ἀπὸ τὶς νότιες ἀκτές" (1959), καί "Ὁ γρασσαδόρος καὶ τὰ χειρόγραφα τοῦ Max Tod" (βλ. Βιογραφικό). Ὅπως ὁ ἴδιος ὁρίζει σιβυλλικὰ πίσω ἀπὸ διάφορες κουβέντες ἤ σκέψεις τοῦ βασικοῦ ἥρωά του: "Ὁ Max Tod δέν εἶν' ἕνα πρόσωπο. Εἶναι ἡ ἀρχὴ μιᾶς ἄλλης ζωῆς (σ.40), καὶ παρακάτω (σ.82): "Ἔλεγα πὼς ὁ ἥρωάς μου εἶν' ἕνας ἀπὸ μᾶς []·τὸν συναντᾶτε, τὸν χαιρετᾶτε συχνὰ καὶ συνδέεστε --ἄλλοι μὲ φιλία κι ἄλλοι μ' ἁπλῆ γνωριμία-- μαζί του. Καὶ δὲ θὰ μ' ἔνοιαζε μάλιστα, ἄν αὐτή μου ἡ ἀποκάλυψη ἔφερνε τὸ βιβλίο μου στὸ δικαστήριο. Πάντα μου τὸ ἤθελα ἕνα δικαστήριο, καὶ μιὰ εὐκαιρία καθολικῆς μου ἀπολογίας γιὰ ὅσα ἔχω σκεφτῆ κ' ἔχω γράψει. [] Ἀλλὰ δέν ἦρθε νομίζω ἡ ὥρα αὐτή, γιατ' εἶναι κι ἄλλα νὰ γίνουν..." Στὸ μᾶλλον ἐκτὸς αὐτοῦ τοῦ κλίματος διήγημά του: "Ὁ γρασσαδόρος", ἐκφράζει, πάλι, τὴ λατρεία του γιὰ τὴ μηχανή, τὸ μέταλλο, τήν "τίμια δούλη ὕλη". Καὶ στὸ πρόσωπο ἑνὸς ἁπλοῦ γρασσαδόρου τοῦ ἰδανικοῦ ὑπεροχήματος, ὁ συγγραφέας ἰχνογραφεῖ τὴ μορφὴ τοῦ πατέρα του - ὑπόδειγμα εὐσυνείδητου ἀνώνυμου πνευματικοῦ ἐργάτη....
Ἀκολουθεῖ ἡ Κριτικὴ τοῦ Μεταπολέμου (1962), μὲ σελίδες τῆς πιὸ σκληρῆς κριτικῆς τῆς νεοελληνικῆς πραγματικότητας καὶ Ἀ-παιδείας, βιβλίο ποὺ ἀμέσως ἀπέσυρε ἀπὸ τὴν ἀγορὰ ὁ ἐκδότης του καὶ τὸ κυκλοφόρησε ὁ ἴδιος ὁ συγγραφέας. Ἑπόμενη συλλογὴ διηγημάτων ἡ: Βορὰ στὸ θηρίο (1963), ποὺ ξανακυκλοφόρησε σὲ νέα ἔκδοση 10 χρόνια ἀργότερα, ἐμπλουτισμένη μὲ 7 ἀκόμα κομμάτια, ὑπὸ τὸν προσωπικώτερο τίτλο Ἀπὸ τὸν κόσμο Ῥά (δηλαδὴ τ' ἀρχικά του)...
Μετὰ τὴν πολυθρύλητη Εἰσβολὴ στὴ Βουλή (ποὺ ὠνόμαζε ὁ Ῥ.: "Κυνοβούλιο"!), καλοκαίρι τοῦ 1964, καὶ τὴν φυλάκισή του γιὰ 109 μέρες, βγάζει τὴν ἑπόμενη χρονιὰ τὸ Κατηγορῶ: ὁ ἀνυποχώρητος ἀναρχικὸς ἐξηγεῖ ὅτι ἡ πράξη τούτη ἔγινε γιὰ νὰ ὑπογραμμίσῃ στὸν κόσμο πὼς δὲν ἀνέβασε στὴν ἐξουσία παρὰ τό "χασάπη Παπατζή τοῦ '44, τὸν ἄνθρωπο τῶν Ἀγγλοαμερικάνων, ποὺ ἐγκατέστησε τὴ Δεξιὰ στὴν Ἑλλάδα"... Τὸ νόημα τῆς κίνησης αὐτῆς βέβαια, ὅπως ἦταν φυσικό, διαστρεβλώθηκε ἀπ' τὶς κυβερνητικὲς ἐφημερίδες τοῦ γνωστοῦ "συγκροτήματος", δυσφημίζοντας σὲ πολλούς ἀνυποψίαστους τὸν ἐπαναστατικό της χαρακτῆρα.
Λογοτέχνες, συγγραφεῖς καὶ δικτατορία. Ἡ στάση τοῦ Ῥένου Ἀποστολίδη. Ἀπ' αὐτὴ τὴν περίοδο κι ὥς τὸ τέλος τῆς ζωῆς του ὁ Ῥένος ἐπανέρχεται ὁλοένα καὶ συχνότερα στὸν Ἐμφύλιο, σὲ διηγήματα καὶ μυθιστορήματά του. Τὸ περιοδικό "Τετράμηνα"(1974) καὶ οἱ Προσωκρατικοί.
Στὴ διάρκεια τῆς Δικτατορίας, ἀντίθετα μὲ τὴν κοινὴ γραμμὴ τῆς πλειονότητας τῶν λογοτεχνῶν, ὁ Ῥένος χτύπησε τὸ καθεστὼς γράφοντας κι ὄχι σιωπῶντας... Ἀφοῦ, πρῶτα-πρῶτα, ἔκλεισε τὸ περιοδικὸ στὶς 21-4-'67, ἤδη στὸ τέλος τῆς χρονιᾶς, Δεκέμβριο τοῦ 1967, τυπώνει τὴ Γέμιση τοῦ φεγγαριοῦχωρὶς τὴ σφραγῖδα τῆς Λογοκρισίας! (Λεπτομέρειες γιὰ τὴν ὅλη περιπέτεια καὶ τὴν ἔρευνα τῆς Ἀσφάλειας, μεσάνυχτα σπίτι του, βλ. στὴν Οὐλὰν Μπατόρ, 518-33.) Στὰ μέσα τῆς ἑπόμενης χρονιᾶς γράφει τὴν ἀνοιχτὰ ἀντιμιλιταριστικὴ νουβέλλα Ὁ Α2, ξανατυπώνει τὴν ἐξαντλημένη Πυραμίδα 67, καὶ τὸ Δεκέμβριο ἐκδίδει τὰ Κλειδιά, μ' ἕξι μονογραφίες, ἀγνοῶντας πάλι τὸ καθεστὼς τῆς προληπτικῆς Λογοκρισίας. Τὸ 1969 ὁ Ῥ., ποὺ βοηθοῦσε στὴν ἀνθολόγηση τὸν πατέρα του ἤδη ἀπ' τὴ δεκαετία τοῦ '50, ἀποφασίζει, μὲ τὴ θερμὴ συγκατάνευση τοῦ Ἡρακλῆ, μιάν ἐξ ὁλοκλήρου νέα καὶ συμπληρωμένη ἔκδοση τῆς Ἀνθολογίας. Εἶχε στὴ διάθεσή του τὸ πολύτομο ἀνθολογικὸ Ἀρχεῖο τοῦ Η.Ν.Α., ἕναν τερατώδη ὄγκο δεκάδων χιλιάδων ποιητικῶν συλλογῶν, ἀνέκδοτα (δοσμένα ἀπ' τοὺς ἴδιους τοὺς ποιητές), καθὼς καὶ τὴ συνδρομὴ τῆς Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης (ὅπου εἶδε ὅσα βιβλία δὲν εἶχε καταφέρει νὰ βρῇ). Ἔτσι, θεωρῶντας τὸ μέγιστο δυνατὸν τῆς ποιητικῆς παραγωγῆς καὶ παρὰ τὴν ἰδιαίτερη αὐστηροποίηση τῶν κριτηρίων, ὁ Ῥένος διπλασιάζει τὶς σελίδες τῆς νέας, 10ηςἔκδ. (1650 σελ. κ' 600 ποιητές). Ἀμέσως μετά (1973) καταπιάνεται μὲ τὴν Ἀνθολογία Διηγήματος (ὁ δ΄τόμος της βγῆκε τὸ 2000, κ' ἐφεξῆς ξεκίνησε ἡ ἐπαναθεώρηση τῶν πρώτων ἀπ' τοὺς Η.-Σ. Ἀποστολίδη, μὲ νέα κριτικὴ θεώρηση τῶν βασικῶν κειμένων καὶ στοιχειοθεσία). Σήμερα, ἡ ἑπτάτομη (3+4) Ἀνθολογία κυκλοφορεῖ σὲ ἑνιαῖο σχῆμα κ' ἐκδοτικὴ ἐμφάνιση, κι ἀποτελεῖ ἔργο τῶν Ἡρακλῆ, Ῥένου, Ἥρκου καὶ Στάντη Ἀποστολίδη. Ἡ συμβολὴ τῶν δυό τελευταίων, ποὺ χρονολογεῖται ἤδη ἀπ' τὸ 1978, κορυφώνεται στὰ τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ '90 - κυρίως γιὰ τὸ Διήγημα, κ' ἐξακολουθεῖ μὲ τὴν ἐπεξεργασία τοῦ πρὸς ἀνθολόγηση νέου ποιητικοῦ ὑλικοῦ, ποὺ θὰ λάβῃ συγκεκριμένη μορφὴ τὰ ἑπόμενα χρόνια...
Στὸ ἐναρκτικὸ φύλλο τοῦ γ΄τόμου τῆς Ποιητικῆς Ἀνθολογίας (1972) ὁ Ῥ. σημείωνε ρητά: "Ὅλα τὰ βιβλία Η.Ν.Α. καὶ Ρ.Η.Α., τὸ '67-'70, βγῆκαν περιφρονῶντας τὴ λογοκρισία τῆς δικτατορίας"!
Τελειώνοντας τὴν Ποιητικὴ Ἀνθολογία βγάζει δυὸ καινούργια βιβλία, τὴν Ἄλλη Ἱστορία, κι ἀμέσως μετὰ τὴν Ἀνθύλη (1973). Τὸ 1974 στήνει τὸ κριτικό-λογοτεχνικὸ περιοδικὸ Τετράμηνα, ἀπ' ὅπου, ὣς τὸ τεῦχος 18 (1979), ἀσκεῖ ἀμείλικτη κριτικὴ κατὰ τῶν δῆθεν ἀντιστασιακῶν, καὶ παράλληλα δημοσιεύει νέα διηγήματά του, μὰ κατεξοχήν, σὲ συνέχειες, μεγάλο τμῆμα (:κυρίως τὸ εἰσαγωγικό, περὶ τῆς ὅλης κλασσικῆς παιδείας) τῆς πολύχρονης μελέτης κ' ἑρμηνευτικῆς του γιὰ τοὺς Προσωκρατικούς, κ' ἰδίως γιὰ τὸν Ἡράκλειτο... (Ἄλλα κομμάτια της φιλοξενήθηκαν κατὰ καιροὺς σὲ διάφορα περιοδικά, ὡστόσο μέρος τῆς ἀνολοκλήρωτης πάντως αὐτῆς, πρωτότυπης καὶ ἄκρως ἐνδιαφέρουσας ἐργασίας --κυρίως γιατὶ ἐκεῖ μέσα, στὴν πάλη του μὲ τὸν ἀρχαῖο Λόγο, διατυπώνει κ' ἐντελῶς δικές του σκέψεις--, παραμένει ἀνέκδοτο στὸ προσωπικό του Ἀρχεῖο, περιμένοντας τὴ συστηματοποίηση κ' ἑνιαιοποίηση τοῦ ὑλικοῦ...)
Ἀξιοσημείωτο πὼς ὁ Ῥένος, ἀπ' τὸ 1950 ὣς τὸ 1968, γράφει ἀποκλειστικὰ διηγήματα, κριτικὲς καὶ δοκίμια, ἔχοντας ἐντελῶς ἀπομακρυνθῆ ἀπ' τὴ θεματολογία τοῦ Ἐμφυλίου... Ὅμως, ἀπ' τὸ 1968, μ' ἀφορμὴ ἴσως τὸν Α2, ξαναγυρνάει ὁλοένα καὶ συχνότερα στήν "παλιὰ πληγή" (μ' ἄλλη διάθεση καὶ πρισματική, κ' ἐνίοτε σαρκαστική, ἤ ἀκόμα καὶ νοσταλγικὴ τῶν βιωμάτων), ἔτσι ὥστε θὰ μποροῦσε νὰ χαρακτηριστῇ ὡς καθαυτὸ ἱ σ τ ο ρ η τ ὴ ς τοῦ Ἐμφυλίου...
