8
Ῥένος, Ἡ ἄλλη Ἱστορία.
(Ἀντι-Μυθιστορία.) 2η ἔκδ., μὲ ἀναλυτικὸ πρόλογο,
14x21cm. Σελ. λ'+128.
2η ἔκδοση. 2017.
«Η Άλλη Ιστορία», επανεκδίδεται
Γράφει ο Άκης Καρατζογιάννης*
Ρένος Αποστολίδης, «Η Άλλη Ίστορία», εκδ. Τα Νέα Ελληνικά, σελ. κζ’+124
Κλονίζεται καμιά φορά η αυτοπεποίθηση του κριτικού: καλείται να γράψει για κάτι και διαπιστώνει -τι περίεργο!- πως του είν’ αδύνατο. Νά, θυμάμαι έναν κριτικό θεάτρου να γράφει για μια παράσταση αρχαίου δράματος η οποία τόσο πολύ τον συγκλόνισε που δεν μπόρεσε να προσέξει τις ερμηνείες, τη μετάφραση, τα σκηνικά, τα κοστούμια – τίποτα. Είχε μαγευτεί! Κι όμως, αυτό ακριβώς αποδεικνύει ότ’ η παράσταση ήταν μεγαλειώδης, ένα έργο Τέχνης αληθινό. Αλλ’ όταν κάτι σε μαγεύει, είναι δύσκολο -κ’ ίσως αδύνατο- να το εξηγήσεις. Και πώς άραγε να μη μαγευτείς, πώς να σταθείς σε φράσεις, πώς να προλάβεις να παρατηρήσεις το στήσιμο των διηγημάτων, τους χαρακτήρες, τη γραφή στην «Άλλη Ιστορία» τού Ρένου, έτσι που παρασύρεσαι σα βαρκούλα σε πέλαγο φουρτουνιασμένο; Και σάμπως δεν π ρ έ π ε ι να παρασυρθείς; Άσ’ τη βάρκα στο κύμα όπου θέλει να τρέχει, ας ορίζει το αέρι τιμόνι, πανί – νά η απάντηση. Το κείμενο προχωράει μόνο του, κι ο αναγνώστης -θέλει/δε θέλει!- ακολουθεί… Κι ας παραπατάει, κι ας σκοντάφτει – συνεχίζει.
Τα κείμενα που συγκροτούν την «αντι-μυθιστορία» αυτή είναι ανομοιόμορφα. Πόρρω απέχει, φερ’ ειπείν, η «Μεγάλη μύηση», η ξεκαρδιστική διήγηση μιας θεότρελης φάρσας, απ’ το «Δίχτυ», ένα, θα λέγαμε, ιδιόμορφο λογοτεχνικό δοκίμιο. Μολαταύτα, το θέμα τους είναι, στην ουσία, κοινό: οι Αγησιλαίοι, η εφηβική παρέα τού Ρένου, ο οποίος ανατρέχει στα βιώματά του εκείνα έχοντας συνειδητοποιήσει πως είναι τα καθοριστικότερα, κ’ επιδιώκει τώρα ν’ ανακαλύψει την ταυτότητά του.
«Και τι σχέση έχει η ιστορία;» εύλογα θ’ αναρωτηθεί κανείς. «Μεγάλη!» θ’ αποκριθούμε. Πρώτα-πρώτα στα διηγήματα παρακολουθούμε μια εφηβική παρέα στην Κατοχή· νιώθουμε τον παλμό, την ένταση, μα και την απάθεια και την αδιαφορία των εφήβων στην Αθήνα κείνα τα χρόνια. Που άλλοτε κάνουν κοπάνα απ’ το σχολείο και κάθονται ξέγνοιαστα στο βουνό, ενώ άλλοτε τους κυνηγάνε Γερμανοί στρατιώτες. Κ’ οι έφηβοι αυτοί είναι κάθε άλλο παρά «τυχαίοι»: είναι ο Ρένος, ένας απ’ τους σημαντικότερους Έλληνες πεζογράφους και κριτικούς· ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ίσως ο καλύτερος θεατρικός μας συγγραφέας· ο Άλεκ Σχινάς, ένας ιδιότυπος και ικανός πεζογράφος και ποιητής (αργότερα δημοσιογράφος στη Deutsche Welle)· ο Κώστας Παπαϊωάννου, ο διανοούμενος που διέπρεψε στο Παρίσι, και άλλοι. Πώς, λοιπόν, να αρνηθεί κανείς ότι τούτη η παρέα έγραψε στ’ αλήθεια ιστορία;
Πέραν αυτών, ορισμένα αποσπάσματα μπορούμε να πούμε πως συνιστούν ιστορικά ντοκουμέντα, μαρτυρίες· για παράδειγμα κάτι ολωσδιόλου παράδοξο που συμβαίνει τη στιγμή που ο Ρένος παρακολουθεί την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στην Αθήνα με τον πατέρα του: «Και τότε, καθώς ένιωσα γω αυτό το κύμα να με χτυπάει στα γόνατα, στο βουβώνα, βαρύ, ασήκωτο,.. κ’ έσφιξα το χέρι τού πατέρα, δυνατά, ιδρωμένα -τι ανήμπορο χέρι, τι ανήμπορα και τα δυο μας σφιχτά χέρια (τόσα χρόνια σφιχτά, κ’ έτσι ανήμπορα τώρα!)- τότε, πάνω κει, αυτοί χ ε ι ρ ο κ ρ ό τ η σ α ν. // Ναι! Οι διπλανοί μας!.. Κάτω απ’ τον ίδιο αυτό ουρανό, πάνω στο ίδιο αυτό χώμα – οι «δικοί μας»! // »Ναι, ναι! Χ ε ι ρ ο κ ρ ό τ η σ α ν!.. Έτσι, σα ν’ άνοιξε μια βρύση, μια βάνα, ένας κρουνός – κι όλο αυτό το κύμα πούπνιγε μένα, χ ύ θ η κ ε α π’ α υ τ ο ύ ς σ ε χ ε ι ρ ο κ ρ ό τ η μ α!.. Μαλακό, στην αρχή, κ’ ύστερα ορμητικό – καταρράχτης!.. »
Κι αφού περιγράψει το περιστατικό, ο οξυδερκέστατος και μια ζωή αντισυμβατικός Ρένος το σχολιάζει: «Εγώ, πάνω σε κείνη την ελάχιστη στιγμή, τόπιανα -όπως άσφαλτα πιάνεις τ’ ομαδικό (μια ψυχή, έστω κι αν διαφωνείς, κι αν είσαι στον αντίποδα)- τόπιασα, ξεκάθαρα, πως στην αρχή δειλιάζανε -και να χειροκροτήσουνε την ήττα τους, τα κουρέλια!- μα σαν έβλεπαν πως δεν τους έρχονταν ριπές γι’ αυτό απ’ τις μοτοσυκλέτες (τότε θάταν η Ά λ λ η Ι σ τ ο ρ ί α, γαζωμένη πάνω τους όπως έπρεπε) και βεβαιώνοντας πως α ν α σ α ί ν ο υ ν μ ε τ η δ ε ι λ ί α, χειροκροτούσαν πιο ξαδιάντροπα, πιο ενθουσιαστικά (αφού «τους έγινε κ’ η τιμή» ν’ ακούγονται, η ανοχή να υμνούν, οι δούλοι!..)»Ιδού κάτι που δεν ακούγεται συχνά, μολονότι καίριας σημασίας (σκεφτείτε δε πως το βιβλίο γράφτηκε κ’ εκδόθηκε στη Χούντα, αψηφώντας τη λογοκρισία). Τώρα όποτε ακούμε χειροκροτήματα στις παρελάσεις κάθε 28η Οκτωβρίου μπορούμε να θυμόμαστε πως έτσι ακριβώς (και, φευ, ίσως πιο πανηγυρικά) χειροκροτούσε ο λαός το γερμανικό στρατό την ώρα που εισέβαλλε στην Αθήνα…
Αυτός είναι κι ο βασικός λόγος που ο Ρένος περιφρονήθηκε και περιφρονείται: η επιμονή του να βροντοφωνάζει όσα οι άλλοι απέκρυπταν· μ’ αλλά λόγια: το απαράμιλλο θάρρος του να ενεργήσει σ’ όλη του τη ζωή κατά τον δαίμονα εαυτού, να συγκρουστεί με όλους. Αλλ’ ο Ρένος είναι δεκατρία χρόνια μες στη γης, και σιγά-σιγά πεθαίνουν κ’ οι ελάχιστοι εναπομείναντες εχθροί του (όπως κ’ οι άσπονδοι φίλοι του), που όμως δεν έπαψαν να καταφέρονται με φθόνο και εμπάθεια εναντίον του. Καιρός είναι, λοιπόν, οι νεότεροι και κατ’ επέκταση «αμίαντοι» να διαβάσουν αμερόληπτα το έργο του, μήπως κι αποκτήσει -έστω κι αργά- την υψηλή θέση που του αξίζει στην εγχώρια λογοτεχνία και κριτική.
Η επανέκδοση της «Άλλης Ιστορίας» συνοδεύεται από μια εξαιρετική εκτενή εισαγωγή τού Ήρκου Αποστολίδη (ο ένας από τους δυο γιους τού Ρένου, οι οποίοι συνεχίζουν με μεράκι και ικανότητες να φροντίζουν και να επανεκδίδουν υποδειγματικά το έργο τού πατέρα τους). Εισαγωγή όχι μόνο στην «Άλλη Ιστορία», αλλά «αναλυτική καταγραφή τού ξετυλίγματος της δημιουργικής έκρηξης του συγγραφέα και παράλληλα περιπλάνηση για την αναζήτηση ουσιωδών στοιχείων τού προσώπου τού πατέρα, μες απ’ τις ατραπούς και της δικής μας βίωσης της εποχής εκείνης». Περιέχει αποσπάσματα αδημοσίευτα, αντλημένα απ’ το «Αρχείο Ρένου Αποστολίδη» (αποδελτιώθηκαν συνολικά 25 τόμοι!), χρήσιμα για την κατανόηση του βιβλίου και όσων παρακίνησαν τον συγγραφέα στο να το γράψει. Διαφωτιστικά είναι, επίσης, τα σχόλια κ’ οι πληροφορίες απ’ τον Ήρκο Αποστολίδη (μαθαίνουμε, π.χ., πως το ψευδώνυμο «Γιακουμής» στο βιβλίο αντιστοιχεί στον Ιάκωβο Καμπανέλλη, το «Ρήσος» στον Άλεκ Σχινά κ.ο.κ.). Ο πρόλογος αυτός καθιστά το βιβλίο κατάλληλο για εισαγωγή στο λογοτεχνικό έργο τού Ρένου (αν εξαιρέσουμε τα έργα του με θέμα τον Εμφύλιο, για τα οποία έχει γίνει αντίστοιχη -λεπτομερέστερη- δουλειά από τους Ήρκο και Στάντη Αποστολίδη). Η έκδοση είναι καλαίσθητη, φροντισμένη και η τιμή προσιτή.
Τιμή: €18 / 12
