Ρένος, Πυραμίδα 67.
Ἔκδοση 2020
Ἐξ αφορμῆς τῆς ἐπετειακῆς ἐπανέκδοσης τῆς ΠΥΡΑΜΙΔΑΣ 67, μὲ τὸ πρωτότυπο ἐξώφυλλο, 70 χρόνια ἀπὸ τὴν πρώτη της κυκλοφορία, ἀναδημοσιεύεται μιὰ συνέντευξη πρὸ εἰκοσαετίας τοῦ Ρένου στὸν Μιχ. Κατσίγερα.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ - ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
03.06.2001
Ρένος Αποστολίδης, ο αντάρτης γραφιάς
Τον Οκτώβριο του 1950, ενώ ακόμα ακούγονται τα τελευταία σαλπίσματα των ηττημένων στρατιωτών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, από τις Εκδόσεις της Εστίας κυκλοφορεί το βιβλίο με τον παράξενο τίτλο «Ρένου: Πυραμίδα 67». Ο συγγραφέας του Ρένος Αποστολίδης έχει προ δεκαμήνου απολυθεί των τάξεων του Εθνικού Στρατού και υπάγεται, ακόμα, στη δικαιοδοσία των Στρατοδικείων. Το βιβλίο είναι η πρώτη μαρτυρία που τυπώνεται για τον Εμφύλιο. Αποτελεί την άμεση καυτή καταγραφή ενός απλού στρατιώτη και όχι ένα εκ των υστέρων δικαιολογητικό απομνημόνευμα στρατηγού ή καπετάνιου. Πρόκειται για πρωτογενή πηγή ιστορίας.
Η «Πυραμίδα 67» - που οφείλει τον τίτλο της στη συγκεκριμένη οριοθετική πυραμίδα των ελληνοαλβανικών συνόρων - όπου η τελευταία κύρια πράξη του αιματηρού εμφυλίου δράματος- προκαλεί σάλο... Και αποσιωπάται. Καταγγέλλει τον ίδιο τον πόλεμο, τη μιλιταριστική αντίληψη και την εγκληματική της φύση, καθώς και τους εκατέρωθεν υπευθύνους σε μια εποχή που η θριαμβεύσασα Δεξιά δεν σηκώνει μύγα στο ματωμένο σπαθί της.
Εκτοτε η «Πυραμίδα 67» επανεκδόθηκε το 1968 και το 1995.
Σήμερα, μισόν και πλέον αιώνα από την πρώτη εκείνη έκδοση, η «K» ερωτά τον Ρένο...
- Πενήντα χρόνια λοιπόν από την «Πυραμίδα 67»...
- Αυτό το βιβλίο, αλλά και το βίωμα προσδιόρισαν τη μετέπειτα πορεία μου. Ο άνθρωπος είναι η Κόλασή του. Και μένα η Κόλασή μου είναι ο Εμφύλιος.
- Αυτή η Κόλαση προσδιορίζει και την οξύτητα της κριτικής που επί πέντε δεκαετίες ασκείτε;
- Η οξύτητά μου προσδιορίζεται από τους βασικούς κριτικούς άξονες του Ηρακλή Αποστολίδη, του πατέρα μου. Με τον οποίον δεν διαφώνησα ποτέ. Αλλά και από την ιστορία του πατέρα μου και της μάνας μου και την κατέναντι του πατέρα μου κοινωνική αδικία. Μια ζωή τον έβλεπα σκυμμένο δεκατέσσερις ώρες στο γραφείο του να δουλεύει και διαρκώς τα οικονομικά μας ήτανε τσίμα-τσίμα.
Εγώ είμαι ο εκδικητής του πατέρα μου, με τραύμα βαρύ που λέει: «Κερατάδες σε μένα θα το πληρώσετε». Κι ακόμη με διέπει αυτό.
Είναι όμως και το εντελώς προσωπικό από το οποίο προσδιορίζεται η οξύτητα της κριτικής μου. Ισοδύναμο. Είναι η αδικία που υφίσταμαι εγώ στο Βαρβάκειο. Ο Τόγκας, ο λαμπρός μαθηματικός, επειδή εγώ αρνούμαι να γραφτώ και να φορέσω στολή της Νεολέρας του Μεταξά -όπως υποτακτικά πράττουν όλοι οι συμμαθητές μου με εξαίρεση τον Κώστα Αξελό που ήταν πρόσκοπος- με ονομάζει «Το Στίγμα του Βαρβακείου».
Αυτά κατά βάσιν.
- Ας επανέλθουμε στην «Πυραμίδα 67». Πώς έγινε δεκτή από την κριτική;
- Μηδέν. Μία μόνον κουβέντα του Βάσου Βαρίκα στα «Νέα» το 1951 σ' έναν απολογισμό εκδόσεων του 1950 που λέει: το μόνο βιβλίο νεωτέρου που έχει άλλη όραση του κόσμου. Αργότερα δύο επαινετικές κριτικές του Τάσου Βουρνά και του Νικηφόρου Βρεττάκου.
Κατά τα άλλα πλήρης συνωμοσία σιωπής απέναντί μου. Ετσι ναζιστικά Macht und Nebel.
- Γιατί αυτό;
- Γιατί δεν θέλει όλο το κομφόρμ το νεοελληνικό, να λέγεται η αλήθεια. Και η «Πυραμίδα 67» βεβαίως πρωτοέλεγε την αλήθεια για το πιο αιματηρό, το πιο κεντρικό γεγονός της ιστορίας μας, μετά το '40.
Δεν έληξε
- Η «Πυραμίδα 67» καταγγελτική του Εμφυλίου και των από πάσης πλευράς υπευθύνων του κυκλοφορεί, ενώ ακόμα διενεργούνται επιχειρήσεις κατά ανταρτών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας στα Κρούσια και αλλού. Οι επιχειρήσεις κάποτε τελειώνουν. Ο Εμφύλιος έληξε;
- Ο Εμφύλιος δεν έληξε ποτέ γιατί το αίμα δεν σβήνει, και ό,τι κι αν λένε, επενδύεται κάτω από όλες τις σημερινές επί οιωνδήποτε άλλων θεμάτων αντιθέσεις.
- Και καλά. Η νομιμοποίηση του ΚΚΕ το '74, η συνεργασία του με τη Ν.Δ. το '89;
- Ολα αυτά είναι ψευδή επιφαινόμενα. Ούτε πράγματι συνεργάστηκαν σε κυβέρνηση ούτε πράγματι νομιμοποιήθηκε κανείς που τους είναι επικίνδυνος. Και το ξέρουν και οι μεν και οι δε. Εγώ δεν μασάω τέτοια. Εστω και αν κάνουν ότι τα μασάνε και οι «φίλοι» μου Κομμουνιστές.
- Οι «φίλοι» σας -αν και σε εισαγωγικά- Κομμουνιστές;
- Ακούστε με. Οι Δεξιοί με μισούν οργανικά. Οι άλλοι, οι Κομμουνιστές, διατάζουν τον εαυτό τους «γραμμητζίδικα» να με «μισούν». Στην ουσία είναι δικοί μου, Κόμμα τους δεν υπάρχει πράγματι. Αλλά και οι τίμιοι Δεξιοί δικοί μου είναι. Παντού υπάρχουν και τίμιοι.
- Και όμως τις πιο πολλές επιθέσεις τις έχετε δεχθεί από την Αριστερά...
- Τόσο τους έκοβε...
ΟΛΟΙ ΟΜΟΙΟΙ...
- Είχατε όμως πίσω σας την εισβολή στη Βουλή το '64.
- Ποια Βουλή; Αυτή που είχε απαγορευμένο και το ΚΚΕ και είχε εν ισχύι το Ιδιώνυμον του Ελευθερίου Βενιζέλου βεβαίως και πολιτικούς εξορίστους ακόμη στα νησιά; Ολοι όμοιοι είναι!... Κι αυτό ακριβώς είπα: Μπάτε μέσα και λογαριαστείτε μ' όσους βρείτε μπρος σας.
- Με ακροδεξιά στοιχεία;...
- Δεν ήταν μόνον δεξιά στοιχεία, αλλά και αριστερά και συντάκτες της «Αυγής» με κόκκινες φανέλες. Αυτά περιγράφονται διά μακρών στο τελευταίο μου βιβλίο την «Ουλάν Μπατόρ».
- Υπήρχε όμως και η υποχρεωτική δημοσίευση, στις εκδιδόμενες υπό το καθεστώς της Χούντας εφημερίδες, διηγημάτων της Ανθολογίας σας.
- Ποτέ στη ζωή μου δεν γέλασα τόσο!... Είναι όλα γραμμένα επίσης στην «Ουλάν Μπατόρ» καταλεπτώς. Η δικτατορία είχε επιβάλει τη δημοσίευση των ανοήτων λόγων των συνταγματαρχών κι εγώ κατάφερα να την πάθουν και να δημοσιεύσουν Βιζυηνό και Παπαδιαμάντη και κάθε άξιον της λογοτεχνίας μας, και Αριστερούς και Κομμουνιστές και καταδικασμένους σε θάνατο! (Σ.σ.: εννοεί τον Δημήτρη Χατζή). Γιατί πιστεύω πως μόνο ανεβάζοντας τα κριτήρια ρίχνεις τους δυνάστες.
- Η έκδοση του περιοδικού «Τα Νέα Ελληνικά», η υποχρεωτική δημοσίευση διηγημάτων της Ανθολογίας και η κριτική που όλα αυτά τα χρόνια ασκείτε μέσα από τα βιβλία σας είχαν πράγματι κανένα αποτέλεσμα;
- Πώς δεν είχαν!... Κάθε τίμια πνευματική συνείδηση σήμερα από μένα έχει φτιαχτεί κι από αυτά. Κι ανοιχτά το ομολογούν οι θαρραλέοι, κι ας το κρύβουν οι φοβισμένοι.
- Μιλήσατε προηγουμένως για συνωμοσία σιωπής απέναντί σας. Κι όμως τα τελευταία πέντε χρόνια όλο στο γυαλί σας βλέπουμε.
- Δεν φταίω εγώ. Δεν έχω γυρέψει εγώ ποτέ ούτε δημοσίευση ενός άρθρου μου σε εφημερίδα. Αλλά κάθε τόσο καθένας απ' αυτούς τους καναλάρχες, μετά τη μεγίστη ακροαματικότητα στο κανάλι του πρώτου εξ αυτών, κάνουν την ίδια ανόητη σκέψη: «Δεν βαριέσαι! Ανένδοτος! Μη ελεγχόμενος! Θα τον τουμπάρω εγώ...». Και μου γυρεύουν εκπομπή... Οταν δεν το καταφέρουν στο να λέω όσα θέλουν εκείνοι ή όταν τους πουν «Πιάσε τόσα, αλλ' όχι Αποστολίδης» ή απλώς «Οχι Αποστολίδης αλλιώς σε κόβω», τότε ξαναχάνετε τον Ρένο!... Αλλά κάποιος καινούργιος ξανακάνει το λάθος... Ο αντάρτης κλέβει όπλα απ' τον αντίπαλο κι όταν τελειώσει πετάει το όπλο... Εγώ είμαι αντάρτης μια ζωή. Δεν έχω δικά μου όπλα. Και τα μισώ τα όπλα... Ο κόσμος όμως βλέπει, ακούει, κρίνει. Εγώ πιστεύω πως οι σωστοί είμαστε οι περισσότεροι. Γι' αυτό δεν είμαι και απαισιόδοξος πράγματι ποτέ. Και γελάω. Υπάρχει ευτυχώς πάντα η απειλή μιας απρόβλεπτης Ανοιξης... Η Περσεφόνη πάντα το σκάει απ' το κάτω σκοτάδι και βγαίνει στα ερημωμένα χωράφια που ξαναγιομίζουν χαμομήλι.
- Πώς τα καταφέρνετε όμως και «καταντάτε» ποιητικός ένας τόσο ρεαλιστής;
- Μα το φανταστικό των διηγημάτων μου είναι ανάπτυξη ενός άλλου στοιχείου, όχι νου, αλλά καρδιάς, που και δεν το εκτιμούσα σε μένα όταν ήμουν νέος, αλλά μου προέκυψε ακριβώς μετά ή μαζί με την αγάπη μου στη γυναίκα μου τη Βία το 1956 και έπειτα
- Δηλαδή;
- Εγκυος ήταν στον πρώτο μας γιο τον Ηρκο που κοιμόταν απομεσήμερο και ένα πράσινο κλαράκι φαινότανε στο παράθυρο του γραφείου μου. Και εξ αιτίας του έπιασα και έγραφα επί τέσσερις ώρες, ώσπου νύχτωσε, ίσως το καλύτερό μου διήγημα πρώτη φορά: Τη «Νόμιμη», εκείνη τη λάμπα. Τελείως φανταστικό!... Και από τότε πλακώσαν μέσα μου όλα τα φανταστικά, που φτάσαν τα είκοσι βιβλία!... Αλλά το φανταστικό δουλευόμενο πάντα με άκρως ρεαλιστικά στοιχεία και ακριβολογία. Λογοτεχνία είναι το να γράφεις με τις σωστές λέξεις και τα πράγματα όπως είναι, όχι «ωραιολογίες».
- Αυτό που λέτε είναι παρατήρηση φιλολόγου. Και εσείς σπουδάσατε φιλόλογος, διδάξατε και είναι γνωστό πως με τη φιλολογία έχετε μανία. Σας εμπόδισε η ενασχόλησή σας με τη λογοτεχνία να δώσετε αυτά που θα θέλατε ως φιλόλογος;
- Οχι. Διόλου. Πάνω από εκατόν πενήντα πυκνοτυπωμένες σελίδες ερμηνειών Ηρακλείτου έχω δημοσιεύσει. Και ετοιμάζω πέρα από τα σχολιασμένα ποιητικά Απαντα Καβάφη, που δουλεύουμε με τον Ηρκο και τον Στάντη, τους γιους μου
- Καβάφης λοιπόν και μετά;
- Εχω τόσα να εκδώσω έτοιμα, έπειτα από ξεκαθάρισμα φυσικά. Να μη σας δείξω το αρχείο, τώρα! Μπορώ όμως να σας δείξω τον τρέχοντα τόμο, που συγκροτείται τώρα με ό,τι καταχωρίζω απ' όσα γράφω. Εχει νούμερο 127. Κάθε τόμος έχει περίπου 300 σελίδες. Ο τόμος αυτός αρχίζει από τη σελίδα 37.501 και πέρα. Πριν από δέκα χρόνια υπολόγισα πως έχω τυπωμένα και ατύπωτα γράψει με το μολύβι ή με το στυλό μάκρος 10.000 χιλιόμετρα, δηλαδή όσο είναι το τέταρτο της περιμέτρου της Γης! Τα τυπωμένα είναι το ένα πέμπτο τουλάχιστον. Αλλά αυτό δεν εξασφαλίζει βέβαια ότι δεν είμαι και κακός γραφιάς. Συνήθως, οι κακοί γράφουν πολλά.
ΤΟ ΦΟΒΟ ΜΟΥ...
- Τι υλικό έχει συμπεριληφθεί στο Αρχείο σας;
- Κριτικές, δοκίμια, διηγήματα, φιλολογικές μελέτες διάφορες, ποιήματα, επιστολές. Φυσικά όσα δεν έχω απορρίψει και δεν έχω σκίσει. Και βέβαια περιλαμβάνονται επιστολές άλλων κρίσιμες και όσες επικρίσεις έχουν γραφεί εναντίον μου με τα σχετικά αντιστοιχεία που έχουν σημειωθεί από μένα. Εξ αιτίας του Αρχείου αυτού κάποιοι κάποτε με ονόμασαν «Α2 της πνευματικής μας ζωής» δηλαδή αξιωματικό πληροφοριών, δηλαδή ο τρόμος για κάποιους. Να μην απλώσω το χέρι μου σε τόμο του Αρχείου!...
- Δηλαδή παρανομείτε. Τηρείτε Αρχείο και με προσωπικά δεδομένα για διαφόρους...
- Κι αυτό με διασκεδάζει. Τον φόβο μου ας έχουν...
Μιχάλης Κατσίγερας
Εἰσαγωγή, σχόλια, ἐπιμέλεια: Η.-Σ. Ἀποστολίδη.
21x14cm. Σελ.566
Τιμή : €28/20.
